Η ελεύθερη πρόσβαση στις επιστημονικές δημοσιεύσεις αποτελεί πλέον γεγονός

Προσθήκη λεζάντας Την παγκόσμια τάση προς τη δωρεάν διάθεση των αποτελεσμάτων ερευνητικών έργων στους αναγνώστες, τη λεγόμενη «ανοιχτή πρόσβαση», επιβεβαίωσε σήμερα μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η νέα αυτή μελέτη δείχνει ότι η ανοιχτή πρόσβαση προχωρά με γοργούς ρυθμούς, καθώς γύρω στο 50% των επιστημονικών εκθέσεων που δημοσιεύθηκαν το 2011 είναι σήμερα προσβάσιμες χωρίς χρέωση. Το ποσοστό αυτό είναι περίπου το διπλάσιο απ' αυτό που είχαν εκτιμήσει προηγούμενες μελέτες και οφείλεται στη βελτιωμένη μεθοδολογία και τον διευρυμένο ορισμό της ανοιχτής πρόσβασης. Σύμφωνα με την τελευταία μελέτη, πάνω από το 40% των άρθρων που αξιολογήθηκαν από ομότιμους επιστήμονες και δημοσιεύθηκαν παγκοσμίως την περίοδο 2004-2011 είναι σήμερα διαθέσιμα στο διαδίκτυο χάρη στην ανοιχτή πρόσβαση. Η μελέτη εξετάζει την κατάσταση που επικρατεί στο θέμα αυτό στην ΕΕ και ορισμένες γειτονικές της χώρες, καθώς και στη Βραζιλία, τον Καναδά, την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ. Επιτρέποντας την πρόσβαση στα αποτελέσματα επιστημονικών ερευνών, η ανοιχτή πρόσβαση μπορεί να συμβάλει στην επιστημονική πρόοδο και να προωθήσει την καινοτομία στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Η επίτροπος Έρευνας, Καινοτομίας και Επιστημών της ΕΕ Μόιρα Γκέγκεν-Κουίν δήλωσε σχετικά: «Τα πορίσματα της έκθεσης επισημαίνουν ότι η ανοιχτή πρόσβαση αποτελεί πλέον γεγονός. Η προσβασιμότητα των αποτελεσμάτων επιστημονικών ερευνών συμβάλλει στην επιστημονική πρόοδο και ενισχύει την οικονομία μας που βασίζεται στη γνώση.» Η έκθεση εξετάζει τη διαθεσιμότητα επιστημονικών δημοσιεύσεων σε 22 γνωστικά πεδία στις χώρες του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας, τη Βραζιλία, τον Καναδά, την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ. Σε αρκετές χώρες και κλάδους, πάνω από το 50% των επιστημονικών εργασιών είναι σήμερα προσβάσιμες δωρεάν. Η δωρεάν προσβασιμότητα των περισσότερων άρθρων έχει επιτευχθεί στους τομείς των γενικών επιστημών και της τεχνολογίας, της βιοϊατρικής έρευνας, της βιολογίας, των μαθηματικών και της στατιστικής. Οι κλάδοι στους οποίους η ανοιχτή πρόσβαση είναι λιγότερο διαδεδομένη είναι οι κοινωνικές, οι ανθρωπιστικές και οι εφαρμοσμένες επιστήμες, καθώς και οι κλάδοι της μηχανολογίας και της τεχνολογίας. Σε πρόσφατη ανακοίνωσή της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χαρακτήρισε την ανοιχτή πρόσβαση ως βασικό μέσο για την αποτελεσματικότερη διάδοση της γνώσης και, κατ' επέκταση, της καινοτομίας στην Ευρώπη. Γι' αυτό, η ανοιχτή πρόσβαση θα γίνει υποχρεωτική για όλες τις επιστημονικές δημοσιεύσεις που χρηματοδοτούνται από το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020», το ευρωπαϊκό πρόγραμμα χρηματοδότησης της έρευνας και της καινοτομίας την περίοδο 2014-2020. Στην παραπάνω ανακοίνωση, η Επιτροπή συνέστησε στα κράτη μέλη να ακολουθήσουν παρόμοια τακτική στα εθνικά τους προγράμματα. Η Επίτροπος Γκέγκεν-Κουίν τόνισε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί την ανοιχτή πρόσβαση στην Ευρώπη και για τα αποτελέσματα των ερευνών που χρηματοδοτεί η ίδια: «Οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι δεν πρέπει να πληρώνουν διπλά για έρευνες που χρηματοδοτούνται με δημόσιο χρήμα. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, η ανοιχτή πρόσβαση στις δημοσιεύσεις αποτελεί προεπιλεγμένη ρύθμιση για το επόμενο χρηματοδοτικό πρόγραμμα της ΕΕ στους τομείς της έρευνας και της καινοτομίας «Ορίζοντας 2020».» Γενικές πληροφορίες Η μελέτη διενεργήθηκε από την Science-Metrix, μια εταιρεία συμβούλων που δραστηριοποιείται στον τομέα της αξιολόγησης ερευνών. Η μελέτη αφορούσε τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και την Ελβετία, το Λιχτενστάιν, την Ισλανδία, τη Νορβηγία, την Τουρκία, την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, το Ισραήλ, τη Βραζιλία, τον Καναδά, την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ. Δύο ακόμη εκθέσεις της ίδιας εταιρείας δημοσιεύθηκαν σήμερα και εξετάζουν τις πολιτικές ανοιχτής πρόσβασης καθώς και το ζήτημα της ανοιχτής πρόσβασης σε δεδομένα. Όσον αφορά τις πολιτικές ανοιχτής πρόσβασης, η έκθεση συμπεραίνει ότι οι περισσότεροι από τους 48 μεγαλύτερους χρηματοδότες επιστημονικών ερευνών κρίνουν αποδεκτές και τις δύο μορφές ανοιχτής πρόσβασης: τόσο τις δημοσιεύσεις ανοιχτής πρόσβασης σε περιοδικά (γνωστές ως «χρυσή» και «υβριδική» ανοιχτή πρόσβαση) όσο και την αυτο-αρχειοθέτηση (γνωστή ως «πράσινη» ανοιχτή πρόσβαση). Σε ποσοστό μεγαλύτερο του 75% δέχονται οι περίοδοι απαγόρευσης της πρόσβασης, δηλαδή οι περίοδοι ανάμεσα στη δημοσίευση και τη δωρεάν διάθεση του έργου, να κυμαίνονται από 6 έως 12 μήνες. Η τρίτη έρευνα διαπιστώνει, ωστόσο, ότι σήμερα οι πολιτικές ανοιχτής πρόσβασης σε επιστημονικά δεδομένα εξακολουθούν να είναι λιγότερες από τις πολιτικές ανοιχτής πρόσβασης σε δημοσιεύσεις. Η ανοιχτή πρόσβαση στα δεδομένα ερευνών εξελίσσεται ταχύτατα σε ένα περιβάλλον όπου οι πολίτες, οι φορείς, οι κυβερνήσεις, οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και οι ιδιωτικές εταιρείες συνεργάζονται για την ανάπτυξη υποδομών, προτύπων, πρωτοτύπων και επιχειρηματικών μοντέλων. Στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020», δηλ. του χρηματοδοτικού προγράμματος της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία την περίοδο 2014-2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα ξεκινήσει ένα πιλοτικό σχέδιο ανοιχτής πρόσβασης στα δεδομένα που συλλέγονται σε έρευνες οι οποίες χρηματοδοτούνται με πόρους του δημοσίου, χωρίς να αγνοεί τους εύλογους προβληματισμούς σχετικά με τα εμπορικά συμφέροντα, την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια των δικαιούχων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αναδείξει την ανοιχτή πρόσβαση στις επιστημονικές δημοσιεύσεις σε γενική αρχή του προγράμματος "Ορίζοντας 2020". Από το 2014 και μετά, κάθε άρθρο που θα συντάσσεται με χρηματοδότηση του "Ορίζοντα 2020" θα πρέπει να είναι προσβάσιμο: ·                       ο εκδότης θα φροντίζει ώστε τα άρθρα να είναι άμεσα διαθέσιμα στο διαδίκτυο («χρυσή» και «υβριδική» ανοιχτή πρόσβαση), οι δε προκαταρκτικές δαπάνες δημοσίευσης θα μπορούν να επιστραφούν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ή ·                       οι ερευνητές θα φροντίζουν ώστε τα άρθρα τους να είναι διαθέσιμα μέσω ενός αρχείου ανοιχτής πρόσβασης, το αργότερο έξι μήνες (12 μήνες για τα άρθρα στους κλάδους των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών) μετά τη δημοσίευση («πράσινη» ανοιχτή πρόσβαση). Αμανιός Εμμ. Αντώνης Σύμβουλος Επιχειρήσεων AntAma Marketing Activities Καθηγητής Μάρκετινγκ ΙΙΕΚ ΔΕΛΤΑ Θεσσαλονίκης