Γνωστική Διαφωνία

Όπως συμβαίνει τις περισσότερες φορές που καταθέτω τις σκέψεις μου έτσι και σήμερα αφορμή δόθηκε από μια συζήτηση που είχα το πρωί με τους σπουδαστές μου στο ΙΙΕΚ ΔΕΛΤΑ στην Θεσσαλονίκη.

Τις περισσότερες φορές διαπιστώνω ότι όλοι ανεξαρτήτου ηλικίας έχουν μια διαμορφωμένη άποψη, έχουν κάποια πιστεύω τα οποία είναι γι’ αυτούς απαράβατα, ακόμη και όταν τα επιχειρήματα που επικαλείται κάποιος για να αντικρούσει κάποιες παγιωμένες και σαθρές απόψεις είναι πολύ ουσιαστικά και ορθολογικά. Διαπιστώνω λοιπόν ότι υπάρχει (όχι μόνο στους σπουδαστές που τελικά το δικαιούνται κιόλας) παντού γύρω μας αυτή η προσκόλληση με θρησκευτικά ευλάβεια θα έλεγα, σε παρωχημένες και ξεπερασμένες απόψεις, οι οποίες είναι πάρα πολύ δύσκολο να αφαιρεθούν από το μυαλό του μέσου ανθρώπου.

Έτσι φυσικά μπορούμε να εξηγήσουμε, αν και εφόσον δούμε κατάματα την αλήθεια και την πραγματικότητα χωρίς φανατισμό, για ποιον λόγο έγιναν όλες αυτές οι επιλογές όλα τα προηγούμενα χρόνια στην Ελλάδα (σε όλα τα επίπεδα – πολιτική – αθλητισμός – κοινωνία κ.λπ.) και φυσικά να καταλάβουμε για ποιον λόγο ο μέσος Έλληνας λειτουργεί με βάση το συναίσθημα και όχι την λογική.

Η θεωρία της γνωστικής Διαφωνίας

Κατά τη θεωρία αυτή οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να υπερασπίζονται τις απόψεις τους για να υπάρχει μια ισορροπία μεταξύ των πράξεων τους και των πιστεύω τους.

Πολλές φορές, όμως, έρχονται αντιμέτωποι με αντίθετες ή διαφορετικές πληροφορίες και γνώσεις οι οποίες αμφισβητούν έντονα τις απόψεις τους και τις πράξεις που απορρέουν από αυτές.

Τότε έχουν ισχυρές ενδείξεις ότι αυτό που πιστεύουν ενδέχεται να μην ισχύει.

Αυτό λέγεται γνωστική διαφωνία (σύγκρουση)

Σε αυτό το ενδεχόμενο οι άνθρωποι αντιδρούν με δύο τρόπους.

Ο πρώτος τρόπος είναι να εξετάσουν με ενδιαφέρον την ορθότητα της νέας άποψης και αν αποδειχτεί ορθή λογική και καλύτερη από αυτή που ήδη πιστεύουν την ενστερνίζονται, διαφορετικά, αν δεν ευσταθεί, την απορρίπτουν.

Ο δεύτερος τρόπος είναι να αντιδρούν και να απορρίπτουν (ασυζητητί) την νέα ιδέα ή πληροφορία χωρίς να εξετάζουν την ορθότητά της ή γιατί θεωρούν ότι απειλούνται οι αξίες τους και τα πιστεύω τους ή επειδή δεν πιστεύουν ότι μπορούν να υπάρχουν άλλες ορθότερες από τις δικές τους ακλόνητες απόψεις.

Και στον πρώτο τρόπο και στο δεύτερο τρόπο ο ψυχολογικός κλονισμός είναι ισχυρός και προκαλεί τη γνωστική σύγκρουση.

Οι άνθρωποι που αντιδρούν με τον πρώτο τρόπο αναπτύσσουν ένα έντονο ενδιαφέρον να μάθουν και να κατανοήσουν το καινούριο έτσι, ώστε να μπορούν να αποφασίσουν αν πρέπει να υπερασπιστούν τις προηγούμενες απόψεις τους ή να συμμορφώσουν τη συμπεριφορά τους σύμφωνα με τις νέες. Τo σημαντικό εδώ είναι ότι στην πρώτη περίπτωση οι αντίθετες απόψεις που προκαλούν τη γνωστική σύγκρουση προκαλούν ταυτόχρονα και το ενδιαφέρον στο άτομο που τις αμφισβητεί να τις διερευνήσει αν είναι σωστές ή όχι.

Οι άνθρωποι που αντιδρούν με τον δεύτερο τρόπο αναπτύσσουν μια άμυνα σε αυτή τη διαφωνία και αντιδρούν με έναν καταιγισμό σαθρών επιχειρημάτων τα οποία δεν έχουν λογική βάση. Δεν τους ενδιαφέρει η αλήθεια των νέων ιδεών, απόψεων ή δεν θέλουν να τις ερευνήσουν γιατί θεωρούν ότι αυτές απειλούν τα συμφέροντά τους ή την κοσμοθεωρία τους. Η αποδοχή όμως της νέας ιδέας, πολλές φορές, καθορίζεται όχι από την αλήθεια που εμπεριέχει, αλλά από το κύρος αυτού που την υποστηρίζει. 

Ορισμένοι άνθρωποι πείθονται σε ότι λέει κάποιος που τον θεωρούν αυθεντία, χωρίς να κρίνουν.

Ο πυρήνας της θεωρίας της γνωστικής διαφωνίας βρίσκεται στη συνέπεια που πρέπει να υπάρχει μεταξύ αυτού που πιστεύουμε και του τρόπου που ενεργούμε βάση αυτής της πίστης.

Οι φανατικοί οπαδοί μιας ιδέας είτε αυτή η ιδέα είναι πολιτική ή θρησκευτική ή αθλητική ή φιλοσοφική έχουν γνωστική ακαμψία και δεν δέχονται άλλες σωστές γνώμες που αμφισβητούν τα πιστεύω τους. Αντίθετα οι λογικοί οπαδοί μιας ιδέας, είτε αυτή η ιδέα είναι πολιτική ή θρησκευτική ή αθλητική ή φιλοσοφική έχουν γνωστική ελευθερία και δέχονται άλλες, τυχόν, σωστές γνώμες που αμφισβητούν τα πιστεύω τους.

Η θεωρεία του Γαλιλαίου είναι, ίσως, το κλασσικότερο παράδειγμα γνωστικής σύγκρουσης. Άλλοι ενστερνίστηκαν τη λογική της θεωρίας του, αφού την εξέτασαν και την βρήκαν λογική και άλλοι την απέρριψαν και τον ανάγκασαν να ανακαλέσει, αφού του αντέταξαν σαθρά επιχειρήματα, επειδή πίστεψαν ότι αντιτίθενται οι ιδέες του στη θεοκρατική τους αντίληψη.

Αμανιός Εμμ. Αντώνης

Σύμβουλος Επιχειρήσεων Alpha Plan Consultants

Καθηγητής Μάρκετινγκ ΙΙΕΚ ΔΕΛΤΑ Θεσσαλονίκης